ระเบียบกระทรวงมหาดไทยว่าด้วยการเลือกผู้ใหญ่บ้านน พ.ศ.2551

1. นิยาม

          คณะกรรมการเลือก หมายความว่า คณะกรรมการเลือกผู้ใหญ่บ้านตามคำสั่งแต่งตั้งของนายอำเภอ

2. เหตุที่ต้องมีการเลือกผู้ใหญ่บ้าน

          เมื่อมีการจัดตั้งหมู่บ้านใหม่ หรือตำแหน่งผู้ใหญ่บ้านว่างลงด้วยเหตุใด ให้มีการเลือกผู้ใหญ่บ้านโดยวิธีลับ ภายในเวลา 30 วัน กรณีตำแหน่งผู้ใหญ่บ้านใดว่างลงเพราะวันที่มีอายุครบ 60 ปี วันที่มีคำสั่งให้พ้น หรือวันที่ตาย ให้นายอำเภอจัดให้มีการเลือกผู้ใหญ่บ้านภายใน 30 วัน ถ้านายอำเภอไม่อาจจัดให้มีการเลือกผู้ใหญ่บ้าน ภายใน 30 วัน ให้รายงานผู้ว่าราชการจังหวัดขยายเวลาออกไป

3. การดำเนินการของอำเภอ

          ที่เลือกผู้ใหญ่บ้าน ให้นายอำเภอกำหนด คูหาลงคะแนนให้มีจำนวน 3 คูหาเป็นอย่างน้อย การเปลี่ยนแปลงที่เลือกผู้ใหญ่บ้านให้กระทำก่อนวันเลือก ไม่น้อยกว่า 10 วัน และการเลือกผู้ใหญ่บ้านให้นายอำเภอดำเนินการดังนี้

                    1. ประกาศกำหนดให้มีการเลือกผู้ใหญ่บ้านภายใน 3 วัน

                    2. กำหนดวันรับสมัครภายในระยะเวลา 10 วัน ระยะเวลาการรับสมัครต้องไม่น้อยกว่า 3 วัน ไม่เว้นวันหยุดราชการ

                    3. กำหนดวันเลือกตั้งต้องไม่เกิน 30 วัน นับแต่วันที่ผู้ใหญ่บ้านว่างลง

                    4. กำหนดให้เพิ่มชื่อ ถอนชื่อ ไม่น้อยกว่า 3 วัน ก่อนวันสุดท้าย

                    5. กำหนดวันประชุมราษฎร ภายใน 7 วัน นับแต่ตำแหน่งผู้ใหญ่บ้านว่างลง

4. คณะกรรมการตรวจสอบ

          คณะกรรมการตรวจสอบ ประกอบด้วย เจ้าหน้าที่ของรัฐ จำนวนไม่เกิน 3 คน และตัวแทนราษฎรผู้มีสิทธิเลือก จำนวนไม่น้อยกว่า 4 คน แต่ไม่เกิน 7 คน โดยเจ้าหน้าที่ของรัฐให้นายอำเภอแต่งตั้งจากปลัดอำเภอหนึ่งคน และเจ้าหน้าที่ที่ปฏิบัติงานอยู่ในเขตอำเภอนั้น ไม่เกิน 2 คน โดยประธานคณะกรรมการตรวจสอบ ให้ที่ประชุมคัดเลือกกันเอง และให้ปลัดอำเภอเป็นกรรมการและเลขานุการ

          ตัวแทนราษฎร (4 คน แต่ไม่เกิน 7 คน) ให้เสนอในวันประชุมราษฎร และมีผู้ลงชื่อรับรองไม่น้อยกว่า 2 คน กรณีไม่มีผู้ประสงค์เป็นกรรมการตรวจสอบหรือมีแต่ไม่ถึง 4 คน ให้นายอำเภอพิจารณาแต่งตั้งราษฎรผู้มีสิทธิเลือกให้ครบตามจำนวน การประชุมกรรมการตรวจสอบต้องมีกรรมการมาประชุมไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่ง แต่ต้องไม่น้อยกว่า 3 คน

5. คณะกรรมการเลือก เจ้าหน้าที่รักษาความสงบเรียบร้อย ผู้สังเกตการณ์

          ให้นายอำเภอแต่งตั้งประธานกรรมการ เป็นผู้ดำเนินการเลือกกรรมการจากข้าราชการหรือพนักงานส่วนท้องถิ่นไม่เกิน 9 คน และกำนันหรือผู้ใหญ่บ้านในตำบลนั้นอีก 1 คน มาเป็นกรรมการเลือก และให้นายอำเภอแต่งตั้งเจ้าหน้าที่รักษาความสงบเรียบร้อยจากพนักงานฝ่ายปกครอง ตำรวจ หรือสมาชิกกองอาสารักษาดินแดน ไม่น้อยกว่า 2 คน และหลังจากนายอำเภอประกาศรายชื่อผู้สมัครแล้ว ผู้สมัครประสงค์จะส่งตัวแทนไปให้ยื่นหนังสือแต่งตั้งตัวแทนได้แห่งละ 1 คน ต่อนายอำเภอ

6. ผู้มีสิทธิเลือก และบัญชีรายชื่อผู้มีสิทธิเลือก

          กรณีพบรายชื่อตามแบบ ผญ.2 มีชื่อของผู้ไม่มีสิทธิเลือก หรือมีชื่อบุคคลเดียวกันมากกว่า 1 แห่ง ให้นายทะเบียนตามกฎหมายว่าด้วยการทะเบียนราษฎร มีอำนาจถอนชื่อได้ และถ้าผู้มีสิทธิเลือก หรือเจ้าบ้าน เห็นว่ารายชื่อตามแบบ ผญ.2 มีชื่อของผู้ไม่มีสิทธิเลือก หรือมีชื่อของบุคคลเดียวกันมากกว่าหนึ่งแห่ง ให้ยื่นเรื่องต่อนายอำเภอ เพื่อขอให้ถอนชื่อออกจากบัญชีรายชื่อได้

7. วิธีการสมัครรับเลือกเป็นผู้ใหญ่บ้าน และวิธีการตรวจสอบคุณสมบัติ

          ให้ผู้สมัครยื่นใบสมัครตามแบบพร้อมหลักฐานต่อไปนี้ด้วยตนเองต่อนายอำเภอ 1.บัตรประจำตัวประชาชน 2. สำเนาทะเบียนบ้าน 3. ใบรับรองแพทย์ 4. หลักฐานการศึกษา 5. รูปถ่ายขนาด 3.5 เซนติเมตร จำนวน 6 รูป และถ้าผู้ใดเห็นว่าผู้ยื่นใบสมัครเป็นผู้ขาดคุณสมบัติ อาจร้องคัดค้านต่อกรรมการตรวจสอบภายใน 5 วัน

          เมื่อคณะกรรมการตรวจสอบได้รับมอบใบสมัคร ให้ตรวจสอบเอกสารให้เสร็จสิ้น และส่งถึงนายอำเภอภายในกำหนดเวลา 5 วัน และเมื่อนายอำเภอได้รับรายงานผลการตรวจสอบคุณสมบัติแล้ว ให้นายอำเภอพิจารณาให้แล้วเสร็จภายใน 3 วัน

8. วิธีการเลือกผู้ใหญ่บ้าน

          เวลา 07.30 น. ให้คณะกรรมการเลือกเปิดหีบบัตร และให้เปิดการลงคะแนนตั้งแต่เวลา 08.00 – 15.00 น. บัตรเลือกให้เย็บเป็นเล่ม เล่มละไม่เกิน 50 บัตร เมื่อพับบัตรแล้ว ด้านหน้ามีแถบสีอยู่บริเวณขอบขวา ถัดไปทางซ้ายมีตราครุฑ และถัดลงไปมีข้อความว่า “บัตรเลือกผู้ใหญ่บ้าน”

          ถ้าการลงคะแนนไม่สามารถทำได้ ผลของการนับไม่ตรงกับจำนวน การนับไม่สามารถกระทำได้ ให้นายอำเภอรายงานผู้ว่าราชการจังหวัด เพื่อขอขยายเวลาให้มีการลงคะแนนใหม่ภายใน 7 วัน หรือถ้านายอำเภอได้รับรายงานว่าการลงคะแนนไม่สามารถทำได้เพราะเหตุสุดวิสัยให้นายอำเภอรายงานผู้ว่าราชการจังหวัด เพื่อขอขยายเวลาให้มีการนับคะแนนใหม่ภายใน 7 วัน

          เมื่อนายอำเภอได้รับผลการนับคะแนน ให้ออกคำสั่งแต่งตั้งผู้ที่ได้รับคะแนนสูงสุด ข้อความว่า “ได้รับเลือกเป็นผู้ใหญ่บ้าน” แล้วรายงานผู้ว่าราชการจังหวัด เพื่อออกหนังสือสำคัญ                                                                                                                                          

9. การคัดค้านการเลือกและการทำลายบัตรเลือก

          เมื่อนายอำเภอมีคำสั่งแต่งตั้งผู้ใหญ่บ้าน ผู้ใดเห็นว่าการเลือกเป็นไปโดยไม่สุจริตและเที่ยงธรรม ให้ทำคำร้องคัดค้านเป็นหนังสือยื่นต่อนายอำเภอ ภายใน 15 วัน นับแต่วันที่นายอำเภอมีคำสั่งแต่งตั้ง เมื่อนายอำเภอได้รับหนังสือร้องคัดค้านแล้ว ให้ดำเนินการสอบสวน แล้วรายงานผลการสอบสวนให้ผู้ว่าราชการจังหวัดวินิจฉัย หากเห็นว่าการเลือกผู้ใหญ่บ้านเป็นไปตามที่มีการคัดค้าน ให้สั่งให้พ้นจากตำแหน่งภายใน 90 วัน นับแต่วันที่นายอำเภอมีคำสั่งแต่งตั้ง

          กรณีมีผู้ทักท้วงการวินิจฉัยบัตรเลือก ในระหว่างการนับคะแนน เนื่องจากการวินิจฉัยบัตรดี บัตรไม่ประสงค์ลงคะแนน บัตรเสีย ว่าเป็นไปโดยไม่ถูกต้อง และได้ร้องก่อนที่นายอำเภอจะมีคำสั่งแต่งตั้งผู้ใหญ่บ้าน ให้นายอำเภอตรวจสอบให้เสร็จสิ้นภายใน 3 วัน หรือถ้าจำนวนผู้มาใช้สิทธิกับจำนวนบัตรที่ใช้ในการลงคะแนนไม่เท่ากัน (บัตรเกินหรือบัตรหาย) ให้รายงาน ผู้ว่าราชการจังหวัด ให้มีการลงคะแนนใหม่  และนายอำเภอจะทำลายบัตรเลือกได้ เมื่อพ้นกำหนดระยะเวลาคัดค้านการเลือกแล้ว ไม่น้อยกว่า 7 วัน กรณีมีการคัดค้านให้นายอำเภอรักษาหีบบัตรจนกว่าจะถึงที่สุด

**************************************

ระเบียบกระทรวงมหาดไทย ว่าด้วยการเลือกผู้ใหญ่บ้าน พ.ศ. 2551

บทนำ

การเลือกผู้ใหญ่บ้านเป็นกระบวนการที่สำคัญอย่างยิ่งต่อการปกครองในระดับท้องถิ่นของประเทศไทย เพื่อให้การเลือกตั้งเป็นไปอย่างโปร่งใสและสอดคล้องกับกฎหมายและรัฐธรรมนูญปัจจุบัน กระทรวงมหาดไทยจึงได้ออก "ระเบียบกระทรวงมหาดไทยว่าด้วยการเลือกผู้ใหญ่บ้าน พ.ศ. 2551" โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อวางแนวทางที่ชัดเจน เป็นธรรม และป้องกันการทุจริตในการเลือกตั้ง

1. หลักการสำคัญของระเบียบ

• ปรับปรุงระเบียบเดิมให้สอดคล้องกับรัฐธรรมนูญปี 2550

• ยืนยันสิทธิและเสรีภาพของประชาชนในการเลือกตั้ง

• เน้นความสุจริต โปร่งใส เที่ยงธรรม และตรวจสอบได้

• กำหนดบทบาทของเจ้าหน้าที่รัฐอย่างชัดเจน และห้ามใช้อำนาจโดยมิชอบ

2. คำจำกัดความสำคัญ

• หน่วยเลือกผู้ใหญ่บ้าน : ท้องที่ที่กำหนดให้มีการเลือกตั้ง

• ที่เลือกผู้ใหญ่บ้าน : สถานที่ที่ใช้ลงคะแนนเสียงเลือกตั้ง

• ผู้มีสิทธิเลือกตั้ง : บุคคลที่มีคุณสมบัติและไม่มีลักษณะต้องห้ามตามกฎหมาย

• ผู้สมัคร : บุคคลที่ยื่นใบสมัครเพื่อรับการเลือกตั้งเป็นผู้ใหญ่บ้าน

• คณะกรรมการเลือก : คณะผู้มีหน้าที่ดำเนินการจัดการเลือกตั้ง

• คณะกรรมการตรวจสอบ : คณะผู้มีหน้าที่ตรวจสอบคุณสมบัติของผู้สมัคร

3. กระบวนการจัดการเลือกตั้ง

3.1 การดำเนินการเบื้องต้นโดยนายอำเภอ

• ประกาศกำหนดวันเลือกตั้งภายใน 30 วันนับแต่วันที่ตำแหน่งว่าง

• จัดประชุมชี้แจงราษฎรเกี่ยวกับกติกาและแนวทางการเลือกตั้ง

• เปิดรับสมัครผู้สมัครตามกำหนดเวลา

• ประกาศรายชื่อผู้มีสิทธิเลือกตั้งและสถานที่เลือกตั้ง

3.2 การกำหนดสถานที่เลือกตั้ง

• ต้องเลือกสถานที่สาธารณะที่เป็นกลาง เช่น โรงเรียน หรือวัด

• หากจำเป็นสามารถใช้สถานที่อื่นที่สะดวก เช่น บ้านราษฎร

• ต้องจัดคูหาลงคะแนนไม่น้อยกว่า 3 คูหา

3.3 การหาเสียงเลือกตั้ง

• หาเสียงได้ภายในกรอบที่กฎหมายกำหนด

• ห้ามโฆษณาหาเสียงในวันเลือกตั้ง

• ห้ามใช้วิทยุ โทรทัศน์ หรือหอกระจายข่าวเพื่อโฆษณาเฉพาะรายบุคคล

4. ขั้นตอนการสมัครรับเลือกตั้ง

4.1 คุณสมบัติของผู้สมัคร

• มีคุณสมบัติครบถ้วนและไม่มีลักษณะต้องห้ามตามกฎหมายปกครองท้องที่

• ต้องยื่นใบสมัครด้วยตนเอง พร้อมเอกสารหลักฐาน เช่น บัตรประชาชน ทะเบียนบ้าน ใบรับรองแพทย์ หลักฐานการศึกษา และรูปถ่ายตามที่กำหนด

4.2 การจัดลำดับหมายเลขผู้สมัคร

• ผู้สมัครที่มายื่นใบสมัครก่อน จะได้รับหมายเลขก่อน

• หากมีผู้สมัครมายื่นพร้อมกัน จะจับสลากเพื่อลำดับหมายเลข

• หลังจากรับหมายเลขแล้ว ไม่สามารถถอนการสมัครได้

4.3 กรณีมีผู้สมัครเพียงคนเดียว

• หากมีเพียงผู้สมัครเดียวที่ผ่านคุณสมบัติครบถ้วน ถือว่าได้รับเลือกตั้งทันที

• นายอำเภอประกาศผลโดยไม่ต้องจัดการลงคะแนน

5. กระบวนการลงคะแนนและนับคะแนน

5.1 การลงคะแนน

• ผู้มีสิทธิเลือกตั้งต้องแสดงตัวตามบัญชีรายชื่อ

• ลงคะแนนในคูหาลงคะแนนที่จัดเตรียมไว้

• การลงคะแนนต้องเป็นไปโดยลับ ไม่มีการเปิดเผยผู้เลือก

5.2 การนับคะแนน

• นับคะแนนอย่างเปิดเผย ณ หน่วยเลือกตั้ง

• มีตัวแทนผู้สมัครและผู้สังเกตการณ์ร่วมสังเกตการณ์ได้

• ประกาศผลคะแนนต่อสาธารณะหลังนับเสร็จทันที

6. บทบาทของเจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้อง

6.1 คณะกรรมการตรวจสอบ

• ตรวจสอบคุณสมบัติและลักษณะต้องห้ามของผู้สมัคร

• สืบสวนกรณีมีการร้องเรียนหรือตรวจพบข้อบกพร่อง

• ต้องวินิจฉัยภายในเวลาที่กำหนด เพื่อไม่ให้กระทบต่อการเลือกตั้ง

6.2 คณะกรรมการเลือก

• ดำเนินการรับสมัคร ดูแลหน่วยเลือกตั้ง

• จัดเตรียมบัตรเลือกตั้ง หีบบัตร และคูหาลงคะแนน

• นับคะแนนและรายงานผลต่ออำเภอ

6.3 เจ้าหน้าที่รักษาความสงบ

• ดูแลความเรียบร้อยและความปลอดภัย ณ หน่วยเลือกตั้ง

• สนับสนุนการดำเนินการของคณะกรรมการเลือก

6.4 ผู้สังเกตการณ์เลือกตั้ง

• เป็นตัวแทนของผู้สมัครที่ได้รับอนุญาต

• สังเกตการณ์การลงคะแนนและนับคะแนนโดยไม่แทรกแซง

7. การคัดค้านและการร้องเรียน

• ผู้มีส่วนได้เสียสามารถร้องคัดค้านคุณสมบัติของผู้สมัครได้

• คณะกรรมการตรวจสอบต้องพิจารณาข้อร้องเรียนอย่างเป็นธรรม

• การสืบสวนต้องให้โอกาสชี้แจงแก่ผู้ถูกกล่าวหาอย่างเพียงพอ

• ต้องมีการบันทึกกระบวนการและการวินิจฉัยอย่างเป็นทางการ

8. สรุป

ระเบียบกระทรวงมหาดไทยว่าด้วยการเลือกผู้ใหญ่บ้าน พ.ศ. 2551 เป็นการกำหนดแนวทางการเลือกตั้งที่ครอบคลุม และละเอียดในทุกขั้นตอน เพื่อส่งเสริมการมีส่วนร่วมของประชาชน และยกระดับมาตรฐานความสุจริต โปร่งใสของการปกครองท้องถิ่น กระบวนการตั้งแต่การเปิดรับสมัครจนถึงการประกาศผลเลือกตั้ง ได้ถูกวางแนวทางอย่างชัดเจน และตรวจสอบได้ เพื่อให้ผู้ที่ได้รับการเลือกตั้งเป็นผู้ใหญ่บ้าน เป็นผู้ที่ได้รับความไว้วางใจอย่างแท้จริงจากประชาชนในหมู่บ้าน