ระเบียบกระทรวงมหาดไทยว่าด้วยการเลือกผู้ใหญ่บ้านน พ.ศ.2551
1. นิยาม
คณะกรรมการเลือก หมายความว่า คณะกรรมการเลือกผู้ใหญ่บ้านตามคำสั่งแต่งตั้งของนายอำเภอ
2. เหตุที่ต้องมีการเลือกผู้ใหญ่บ้าน
เมื่อมีการจัดตั้งหมู่บ้านใหม่ หรือตำแหน่งผู้ใหญ่บ้านว่างลงด้วยเหตุใด ให้มีการเลือกผู้ใหญ่บ้านโดยวิธีลับ ภายในเวลา 30 วัน กรณีตำแหน่งผู้ใหญ่บ้านใดว่างลงเพราะวันที่มีอายุครบ 60 ปี วันที่มีคำสั่งให้พ้น หรือวันที่ตาย ให้นายอำเภอจัดให้มีการเลือกผู้ใหญ่บ้านภายใน 30 วัน ถ้านายอำเภอไม่อาจจัดให้มีการเลือกผู้ใหญ่บ้าน ภายใน 30 วัน ให้รายงานผู้ว่าราชการจังหวัดขยายเวลาออกไป
3. การดำเนินการของอำเภอ
ที่เลือกผู้ใหญ่บ้าน ให้นายอำเภอกำหนด คูหาลงคะแนนให้มีจำนวน 3 คูหาเป็นอย่างน้อย การเปลี่ยนแปลงที่เลือกผู้ใหญ่บ้านให้กระทำก่อนวันเลือก ไม่น้อยกว่า 10 วัน และการเลือกผู้ใหญ่บ้านให้นายอำเภอดำเนินการดังนี้
1. ประกาศกำหนดให้มีการเลือกผู้ใหญ่บ้านภายใน 3 วัน
2. กำหนดวันรับสมัครภายในระยะเวลา 10 วัน ระยะเวลาการรับสมัครต้องไม่น้อยกว่า 3 วัน ไม่เว้นวันหยุดราชการ
3. กำหนดวันเลือกตั้งต้องไม่เกิน 30 วัน นับแต่วันที่ผู้ใหญ่บ้านว่างลง
4. กำหนดให้เพิ่มชื่อ ถอนชื่อ ไม่น้อยกว่า 3 วัน ก่อนวันสุดท้าย
5. กำหนดวันประชุมราษฎร ภายใน 7 วัน นับแต่ตำแหน่งผู้ใหญ่บ้านว่างลง
4. คณะกรรมการตรวจสอบ
คณะกรรมการตรวจสอบ ประกอบด้วย เจ้าหน้าที่ของรัฐ จำนวนไม่เกิน 3 คน และตัวแทนราษฎรผู้มีสิทธิเลือก จำนวนไม่น้อยกว่า 4 คน แต่ไม่เกิน 7 คน โดยเจ้าหน้าที่ของรัฐให้นายอำเภอแต่งตั้งจากปลัดอำเภอหนึ่งคน และเจ้าหน้าที่ที่ปฏิบัติงานอยู่ในเขตอำเภอนั้น ไม่เกิน 2 คน โดยประธานคณะกรรมการตรวจสอบ ให้ที่ประชุมคัดเลือกกันเอง และให้ปลัดอำเภอเป็นกรรมการและเลขานุการ
ตัวแทนราษฎร (4 คน แต่ไม่เกิน 7 คน) ให้เสนอในวันประชุมราษฎร และมีผู้ลงชื่อรับรองไม่น้อยกว่า 2 คน กรณีไม่มีผู้ประสงค์เป็นกรรมการตรวจสอบหรือมีแต่ไม่ถึง 4 คน ให้นายอำเภอพิจารณาแต่งตั้งราษฎรผู้มีสิทธิเลือกให้ครบตามจำนวน การประชุมกรรมการตรวจสอบต้องมีกรรมการมาประชุมไม่น้อยกว่ากึ่งหนึ่ง แต่ต้องไม่น้อยกว่า 3 คน
5. คณะกรรมการเลือก เจ้าหน้าที่รักษาความสงบเรียบร้อย ผู้สังเกตการณ์
ให้นายอำเภอแต่งตั้งประธานกรรมการ เป็นผู้ดำเนินการเลือกกรรมการจากข้าราชการหรือพนักงานส่วนท้องถิ่นไม่เกิน 9 คน และกำนันหรือผู้ใหญ่บ้านในตำบลนั้นอีก 1 คน มาเป็นกรรมการเลือก และให้นายอำเภอแต่งตั้งเจ้าหน้าที่รักษาความสงบเรียบร้อยจากพนักงานฝ่ายปกครอง ตำรวจ หรือสมาชิกกองอาสารักษาดินแดน ไม่น้อยกว่า 2 คน และหลังจากนายอำเภอประกาศรายชื่อผู้สมัครแล้ว ผู้สมัครประสงค์จะส่งตัวแทนไปให้ยื่นหนังสือแต่งตั้งตัวแทนได้แห่งละ 1 คน ต่อนายอำเภอ
6. ผู้มีสิทธิเลือก และบัญชีรายชื่อผู้มีสิทธิเลือก
กรณีพบรายชื่อตามแบบ ผญ.2 มีชื่อของผู้ไม่มีสิทธิเลือก หรือมีชื่อบุคคลเดียวกันมากกว่า 1 แห่ง ให้นายทะเบียนตามกฎหมายว่าด้วยการทะเบียนราษฎร มีอำนาจถอนชื่อได้ และถ้าผู้มีสิทธิเลือก หรือเจ้าบ้าน เห็นว่ารายชื่อตามแบบ ผญ.2 มีชื่อของผู้ไม่มีสิทธิเลือก หรือมีชื่อของบุคคลเดียวกันมากกว่าหนึ่งแห่ง ให้ยื่นเรื่องต่อนายอำเภอ เพื่อขอให้ถอนชื่อออกจากบัญชีรายชื่อได้
7. วิธีการสมัครรับเลือกเป็นผู้ใหญ่บ้าน และวิธีการตรวจสอบคุณสมบัติ
ให้ผู้สมัครยื่นใบสมัครตามแบบพร้อมหลักฐานต่อไปนี้ด้วยตนเองต่อนายอำเภอ 1.บัตรประจำตัวประชาชน 2. สำเนาทะเบียนบ้าน 3. ใบรับรองแพทย์ 4. หลักฐานการศึกษา 5. รูปถ่ายขนาด 3.5 เซนติเมตร จำนวน 6 รูป และถ้าผู้ใดเห็นว่าผู้ยื่นใบสมัครเป็นผู้ขาดคุณสมบัติ อาจร้องคัดค้านต่อกรรมการตรวจสอบภายใน 5 วัน
เมื่อคณะกรรมการตรวจสอบได้รับมอบใบสมัคร ให้ตรวจสอบเอกสารให้เสร็จสิ้น และส่งถึงนายอำเภอภายในกำหนดเวลา 5 วัน และเมื่อนายอำเภอได้รับรายงานผลการตรวจสอบคุณสมบัติแล้ว ให้นายอำเภอพิจารณาให้แล้วเสร็จภายใน 3 วัน
8. วิธีการเลือกผู้ใหญ่บ้าน
เวลา 07.30 น. ให้คณะกรรมการเลือกเปิดหีบบัตร และให้เปิดการลงคะแนนตั้งแต่เวลา 08.00 – 15.00 น. บัตรเลือกให้เย็บเป็นเล่ม เล่มละไม่เกิน 50 บัตร เมื่อพับบัตรแล้ว ด้านหน้ามีแถบสีอยู่บริเวณขอบขวา ถัดไปทางซ้ายมีตราครุฑ และถัดลงไปมีข้อความว่า “บัตรเลือกผู้ใหญ่บ้าน”
ถ้าการลงคะแนนไม่สามารถทำได้ ผลของการนับไม่ตรงกับจำนวน การนับไม่สามารถกระทำได้ ให้นายอำเภอรายงานผู้ว่าราชการจังหวัด เพื่อขอขยายเวลาให้มีการลงคะแนนใหม่ภายใน 7 วัน หรือถ้านายอำเภอได้รับรายงานว่าการลงคะแนนไม่สามารถทำได้เพราะเหตุสุดวิสัยให้นายอำเภอรายงานผู้ว่าราชการจังหวัด เพื่อขอขยายเวลาให้มีการนับคะแนนใหม่ภายใน 7 วัน
เมื่อนายอำเภอได้รับผลการนับคะแนน ให้ออกคำสั่งแต่งตั้งผู้ที่ได้รับคะแนนสูงสุด ข้อความว่า “ได้รับเลือกเป็นผู้ใหญ่บ้าน” แล้วรายงานผู้ว่าราชการจังหวัด เพื่อออกหนังสือสำคัญ
9. การคัดค้านการเลือกและการทำลายบัตรเลือก
เมื่อนายอำเภอมีคำสั่งแต่งตั้งผู้ใหญ่บ้าน ผู้ใดเห็นว่าการเลือกเป็นไปโดยไม่สุจริตและเที่ยงธรรม ให้ทำคำร้องคัดค้านเป็นหนังสือยื่นต่อนายอำเภอ ภายใน 15 วัน นับแต่วันที่นายอำเภอมีคำสั่งแต่งตั้ง เมื่อนายอำเภอได้รับหนังสือร้องคัดค้านแล้ว ให้ดำเนินการสอบสวน แล้วรายงานผลการสอบสวนให้ผู้ว่าราชการจังหวัดวินิจฉัย หากเห็นว่าการเลือกผู้ใหญ่บ้านเป็นไปตามที่มีการคัดค้าน ให้สั่งให้พ้นจากตำแหน่งภายใน 90 วัน นับแต่วันที่นายอำเภอมีคำสั่งแต่งตั้ง
กรณีมีผู้ทักท้วงการวินิจฉัยบัตรเลือก ในระหว่างการนับคะแนน เนื่องจากการวินิจฉัยบัตรดี บัตรไม่ประสงค์ลงคะแนน บัตรเสีย ว่าเป็นไปโดยไม่ถูกต้อง และได้ร้องก่อนที่นายอำเภอจะมีคำสั่งแต่งตั้งผู้ใหญ่บ้าน ให้นายอำเภอตรวจสอบให้เสร็จสิ้นภายใน 3 วัน หรือถ้าจำนวนผู้มาใช้สิทธิกับจำนวนบัตรที่ใช้ในการลงคะแนนไม่เท่ากัน (บัตรเกินหรือบัตรหาย) ให้รายงาน ผู้ว่าราชการจังหวัด ให้มีการลงคะแนนใหม่ และนายอำเภอจะทำลายบัตรเลือกได้ เมื่อพ้นกำหนดระยะเวลาคัดค้านการเลือกแล้ว ไม่น้อยกว่า 7 วัน กรณีมีการคัดค้านให้นายอำเภอรักษาหีบบัตรจนกว่าจะถึงที่สุด